شخصی که چک را صادر میکند، باید در تاریخ مندرج در چک به اندازه مبلغ آن در بانک وجه نقد یا اعتبار داشته باشد و در زمان مندرج در چک، نباید تمام یا قسمتی از وجه را از بانک خارج کند یا دستور عدم پرداخت وجه را بدهد.
درحالتی که صادرکننده چک هنگام ارائه چک به بانک مربوطه، معادل مبلغ ذکر شده در چک در حساب بانکی خود موجودی نداشته باشد، بانک با صدور برگهای عدم امکان پرداخت وجه چک یا اصطلاحا "برگشت چک" را به دارنده آن اعلام میکند.
پس از برگشت چک، دارنده آن به چند شکل میتواند نسبت به دریافت وجه چک اقدام نماید که یکی از راههای آن مراجعه به صادرکننده چک و هماهنگی با وی جهت تامین وجه چک و وصول آن و یا دریافت جایگزین و ... میباشد. این مورد درحالتی قابل انجام میباشد که اولا صادرکننده چک در دسترس باشد و دوما اطمینان لازم و کافی درخصوص تامین وجه چک وجود داشته باشد.
درصورت عدم تامین وجه چک توسط صادرکننده و اطمینان از عدم وصول آن، دارنده میتواند با توجه به کیفری یا حقوقی بودن چک، از صادرکننده چک بلامحل، شکایت کیفری و یا شکایت حقوقی نماید.
اگر چک كيفری باشد، میتوان علاوه بر اين كه وجه چک را دريافت كرد، صاحب حساب (صادركننده) را نيز به زندان انداخت، ولی اگر چک حقوقی باشد، فقط میتوان وجه چک را دريافت كرد.
نکته: نوع چک در سرعت و نحوه رسيدگی در دادگاه متفاوت است. در چک كيفری زودتر و راحتتر وجه چک وصول میشود، اما در چک حقوقی بهخاطر آيين دادرسی پرپيچ و خم، دیرتر به نتیجه میرسد.
در چه شرایطی می توان از صادرکننده چک شکایت کیفری درخواست کرد یا اصطلاحا چک کیفری میباشد؟
- دارنده چک تا شش ماه از تاريخ صدور چک برای وصول آن به بانک مربوط مراجعه كند و ظرف شش ماه از تاريخ صدور گواهی عدم پرداخت چک شكايت نمايد.
- چک سفيد امضا داده نشده باشد.
- در متن چک قيد نشده باشد كه چک بابت تضمين انجام معامله است.
- چک بدون تاريخ نباشد.
- تاريخ واقعی صدور چک، مقدم بر تاريخ مندرج در چک نباشد.
- صاحب حساب با علم به بسته بودن حساب بانكی خود مبادرت به صادر كردن چک نكرده باشد.
- صادركننده چک قبل از تاريخ شكايت كيفری، وجه چک را نقداً به دارنده آن پرداخت يا با موافقت شاكی خصوصی، ترتيبی برای پرداخت آن نداده، يا موجبات پرداخت آن را در بانک محال عليه فراهم نكرده باشد.
- شاكی چک را بعد از شكايت كيفری به ديگری انتقال نداده يا حقوق خود را به نحو ديگری واگذار نكرده باشد.
در چه شرایطی می توان از صادرکننده چک شکایت حقوقی درخواست کرد یا اصطلاحا چک حقوقی است؟
- وقتی چک مدتدار باشد. بهعنوان مثال درصورتیکه دارنده چک دریافت چک را در تاریخی غیر از تاریخ چک تایید یا رسید کرده باشد.
- اگر چک بهعنوان ضمانت جهت انجام تعهد یا ضمانت جهت انجام یک معامله صادر شده باشد.
- اگر چک سفید امضاء باشد.
- اگر چک بدون تاریخ باشد.
- اگر وصول چک به تحقق شرط خاصی منوط باشد، چه در متن چک ذکر شده باشد و چه بتوان آن را ثابت کرد.
- اگر بتوان ثابت کرد که چک برای یک معامله نامشروع یا ربوی صادر شده است.
- گذشت شش ماه از تاریخ صدور چک عدم مراجعه دارنده چک برای وصول آن به بانک.
- گذشت شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت (یعنی گواهی برگشت چک) و عدم شکایت دارنده چک.