شخصی که چک را صادر می‌کند، باید در تاریخ مندرج در چک به اندازه مبلغ آن در بانک وجه نقد یا اعتبار داشته باشد و در زمان مندرج در چک، نباید تمام یا قسمتی از وجه را از بانک خارج کند یا دستور عدم پرداخت وجه را بدهد.
درحالتی که صادرکننده چک هنگام ارائه چک به بانک مربوطه، معادل مبلغ ذکر شده در چک در حساب بانکی خود موجودی نداشته باشد، بانک با صدور برگه‌ای عدم امکان پرداخت وجه چک یا اصطلاحا “برگشت چک” را به دارنده آن اعلام می‌کند.
پس از برگشت چک، دارنده آن به چند شکل می‌تواند نسبت به دریافت وجه چک اقدام نماید که یکی از راه‌های آن مراجعه به صادرکننده چک و هماهنگی با وی جهت تامین وجه چک و وصول آن و یا دریافت جایگزین و … می‌باشد. این مورد درحالتی قابل انجام می‌باشد که اولا صادرکننده چک در دسترس باشد و دوما اطمینان لازم و کافی درخصوص تامین وجه چک وجود داشته باشد.
درصورت عدم تامین وجه چک توسط صادرکننده و اطمینان از عدم وصول آن، دارنده می‌تواند با توجه به کیفری یا حقوقی بودن چک، از صادرکننده چک بلامحل، شکایت کیفری و یا شکایت حقوقی نماید.
اگر چک کیفری باشد، می‌توان علاوه بر این که وجه چک را دریافت کرد، صاحب حساب (صادرکننده) را نیز به زندان انداخت، ولی اگر چک حقوقی باشد، فقط می‌توان وجه چک را دریافت کرد.
نکته: نوع چک در سرعت و نحوه رسیدگی در دادگاه متفاوت است. در چک کیفری زودتر و راحت‌تر وجه چک وصول می‌شود، اما در چک حقوقی به‌خاطر آیین دادرسی پرپیچ و خم، دیرتر به نتیجه می‌رسد.
در چه شرایطی می توان از صادرکننده چک شکایت کیفری درخواست کرد یا اصطلاحا چک کیفری می‌باشد؟
- دارنده چک تا شش ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مربوط مراجعه کند و ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت چک شکایت نماید.
- چک سفید امضا داده نشده باشد.
- در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله است.
- چک بدون تاریخ نباشد.
- تاریخ واقعی صدور چک، مقدم بر تاریخ مندرج در چک نباشد.
- صاحب حساب با علم به بسته بودن حساب بانکی خود مبادرت به صادر کردن چک نکرده باشد.
- صادرکننده چک قبل از تاریخ شکایت کیفری، وجه چک را نقداً به دارنده آن پرداخت یا با موافقت شاکی خصوصی، ترتیبی برای پرداخت آن نداده، یا موجبات پرداخت آن را در بانک محال علیه فراهم نکرده باشد.
- شاکی چک را بعد از شکایت کیفری به دیگری انتقال نداده یا حقوق خود را به نحو دیگری واگذار نکرده باشد.
در چه شرایطی می توان از صادرکننده چک شکایت حقوقی درخواست کرد یا اصطلاحا چک حقوقی است؟
- وقتی چک مدت‌دار باشد. به‌عنوان مثال درصورتی‌که دارنده چک دریافت چک را در تاریخی غیر از تاریخ چک تایید یا رسید کرده باشد.
- اگر چک به‌عنوان ضمانت جهت انجام تعهد یا ضمانت جهت انجام یک معامله صادر شده باشد.
- اگر چک سفید امضاء باشد.
- اگر چک بدون تاریخ باشد.
- اگر وصول چک به تحقق شرط خاصی منوط باشد، چه در متن چک ذکر شده باشد و چه بتوان آن را ثابت کرد.
- اگر بتوان ثابت کرد که چک برای یک معامله نامشروع یا ربوی صادر شده است.
- گذشت شش ماه از تاریخ صدور چک عدم مراجعه دارنده چک برای وصول آن به بانک.
- گذشت شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت (یعنی گواهی برگشت چک) و عدم شکایت دارنده چک.
