مالیات بر ارزش افزوده چیست و ثبت‌های حسابداری آن چگونه است؟

تعریف ارزش افزوده

طبق تعاریف (ماده ۳ قانون مالیات بر ارزش افزوده) ارزش افزوده، تفاوت میان ارزش کالا و خدمات ارائه شده و ارزش کالا و خدمات خریداری شده در طول یک دوره معین می‌باشد.

تعریف مالیات بر ارزش افزوده

طبق تعاریف به مالیات غیر مستقیمی که به تفاوت بین ارزش کالا و خدمات ارائه شده و ارزش کالا و خدمات خریداری شده در یک دوره معین تعلق می‌گیرد، مالیات بر ارزش افزوده گفته می‌شود. این مالیات در طول فرآیند تولید کالا و خدمات تا هنگام فروش کالا یا ارائه خدمات به مشتری، از ارزش افزوده‌های ایجاد شده در هر مرحله، دریافت و طی روال خاصی به حساب دولت واریز می‌شود. مبلغ این نوع مالیات در نهایت توسط آخرین مشتری به همراه بهای کالا یا خدمات پرداخت خواهد شد.

نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران

میزان مالیات بر ارزش افزوده در ایران در هر سال، توسط دولت مشخص می‌شود که مبلغ آن از حاصل ضرب نرخ اعلام شده در قیمت کالا و یا خدمات به دست خواهد آمد و این مبلغ به همراه قیمت بهای کالا و یا خدمات از مشتری دریافت می‌گردد. برای مثال با در نظر گرفتن نرخ مالیات و عوارض ارزش افزوده سال ۱۳۹۷ که برابر با ۹% می‌باشد (شامل ۶% مالیات و ۳% عوارض)، شخصی که کالایی به ارزش ۱/۰۰۰/۰۰۰ ریال خریداری می کند باید ۱/۰۹۰/۰۰۰ ریال بپردازد. این مبلغ شامل ۱/۰۰۰/۰۰۰ ریال قیمت کالا و ۹۰/۰۰۰ ریال مالیات و عوارض می باشد. 

مراحل دریافت مالیات بر ارزش افزوده

جهت دریافت مالیات بر ارزش افزوده از خریدار نهایی کالا یا خدمت، برای افراد و یا شرکت‌هایی که واسطه بین عرضه کننده‌ اولیه کالا و یا ارائه کننده خدمات می‌باشند، وظایف مختلفی مشخص شده که عدم انجام آنها مشمول جرائم سنگینی می‌باشد. یکی از این وظایف دریافت مالیات از خریدار و پرداخت آن به خزانه دولت بوده و وظیفه دیگر گزارش مبالغ خرید و فروش انجام شده و مقدار مالیات آن‌ها، حداکثر تا پانزده روز بعد از پایان هر فصل می‌باشد. این گزارش در فرم خاصی به نام اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده ارسال می‌شود که در ادامه توضیح داده خواهد شد.

به عبارت ساده‌تر این افراد در زمان خرید کالا، مالیات را از طرف خریداران بعدی پرداخت کرده و در هنگام فروش، مجددا آن را از خریدار دیگر دریافت خواهند کرد. این روند تا هنگام تحویل کالا یا ارائه خدمات به مصرف کننده نهایی ادامه خواهد یافت.

مثال

فرض کنید شرکت الف فقط به تولید و فروش یک نوع کالا مشغول بوده و هیچ خریدی انجام نمی‌دهد. همچنین قیمت فروش کالای این شرکت نیز ۲/۰۰۰/۰۰۰ ریال می باشد. این شرکت یک عدد از این نوع کالا را به توزیع کننده ب می‌فروشد و در هنگام فروش کالا مبلغ ۲/۱۸۰/۰۰۰ ریال که شامل ۲/۰۰۰/۰۰۰ ریال قیمت کالا و ۱۸۰/۰۰۰ ریال ارزش افزوده می‌باشد را از خریدار دریافت می‌کند. حال فروشنده مبلغ ۲/۰۰۰/۰۰۰ ریال را نزد خود نگه داشته و مبلغ ۱۸۰/۰۰۰ ریال را به خزانه دولت واریز می‌کند.

سپس توزیع کننده ب نیز کالای ذکر شده را به قیمت ۳/۰۰۰/۰۰۰ ریال به شخص ج که مصرف کننده نهایی بوده می‌فروشد و مبلغ ۳/۲۷۰/۰۰۰ ریال دریافت می‌کند، که شامل ۳/۰۰۰/۰۰۰ ریال قیمت کالا و ۲۷۰/۰۰۰ ریال ارزش افزوده می‌باشد. در این مرحله توزیع کننده ب مبلغ ارزش افزوده‌ای را که در مرحله قبل به فروشنده پرداخت کرده بود از مبلغ دریافتی از خریدار کسر می‌نماید و باقیمانده را به خزانه دولتت واریز می کند:

مالیات ارزش افزوده دریافتی بابت فروش | ۲۷۰/۰۰۰ = ۹ %* ۳/۰۰۰/۰۰۰ 

مالیات ارزش افزوده دریافتی بابت خرید | ۱۸۰/۰۰۰ = ۹% * ۲/۰۰۰/۰۰۰ 

مبلغی که باید توسط توزیع کننده ب به خزانه دولت واریز شود | ۹۰/۰۰۰  

همانطور که مثال فوق نشان می‌دهد، در نهایت مبلغ ۳/۰۰۰/۰۰۰ ریال ارزش افزوده، به همراه ۲۷۰/۰۰۰ ریال مالیات ارزش افزوده پس از طی چند مرحله توسط خریدار نهایی پرداخت می‌شود:

قیمت خرید کالا | ۳/۰۰۰/۰۰۰ ریال

مالیات بر ارزش افزوده |۷۰/۰۰۰ = ۹%* ۳/۰۰۰/۰۰۰ 

مبلغ پرداخت شده توسط خریدار | ۳/۲۷۰/۰۰۰۰

ثبت ارزش افزوده در حسابداری

برای انجام ثبت‌های حسابداری این نوع مالیات، ابتدا باید سرفصل‌های زیر ایجاد شوند: 

۱. سرفصل معین با عنوان “مالیات بر ارزش افزوده خرید” در زیر سرفصل کل “سایر حساب‌های دریافتنی” جهت ثبت در زمان خرید (چون مبالغی که بابت خرید پرداخت خواهیم کرد جزئی از مطالبات ما می‌باشد) 

۲. سرفصل معین با عنوان “مالیات بر ارزش افزوده فروش” در زیر سرفصل کل “سایر حساب‌های پرداختنی” جهت ثبت در زمان فروش (چون مبالغی که بابت فروش دریافت می‌کنیم جز بدهی‌های ما می‌باشد)

به خاطر داشته باشید که می‌توان در طول سال از یکی از سرفصل‌های فوق (ترجیحا سرفصل مالیات بر ارزش افزوده فروش) نیز استفاده کرد و در پایان سال در صورت اختلاف با ماهیت حساب، مانده را به حساب دیگر منتقل کرد.

بنابراین طبق مثال فوق ثبت‌های زیر در دفاتر شرکت‌ها انجام خواهد شد:

شرکت الف:

– در زمان فروش کالا: 

حساب های و اسناد دریافتنی تجاری – حساب های دریافتنی تجاری | ۲/۱۸۰/۰۰۰ 

فروش و درآمد – فروش | ۲/۰۰۰/۰۰۰ 

سایر حساب های پرداختنی – مالیات بر ارزش افزوده فروش | ۱۸۰/۰۰۰ 

– در زمان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده فروش:

سایر حساب های پرداختنی – مالیات بر ارزش افزوده فروش | ۱۸۰/۰۰۰ 

موجودی نقد و بانک – بانک های ریالی | ۱۸۰/۰۰۰ 

توزیع کننده ب: 

– در زمان خرید:

خرید | ۲/۰۰۰/۰۰۰ 

سایر حساب های دریافتنی – مالیات بر ارزش افزوده خرید | ۱۸۰/۰۰۰ 

حساب ها و اسناد پرداختنی تجاری – حساب های پرداختنی تجاری | ۲/۱۸۰/۰۰۰ 

– در زمان فروش:

حساب های و اسناد دریافتنی تجاری – حساب های دریافتنی تجاری | ۳/۲۷۰/۰۰۰ 

فروش و درآمد – فروش | ۳/۰۰۰/۰۰۰ 

سایر حساب های پرداختنی – مالیات بر ارزش افزوده فروش | ۲۷۰/۰۰۰ 

– در زمان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده:

بدهکار بستانکار سایر حساب های پرداختنی – مالیات بر ارزش افزوده فروش | ۲۷۰/۰۰۰

سایر حساب های دریافتنی – مالیات بر ارزش افزوده خرید | ۱۸۰/۰۰۰ 

موجودی نقد و بانک – بانک های ریالی | ۹۰/۰۰۰

نکات

۱. در هنگام محاسبه مقدار مالیات، فقط ارزش کالا و خدمات بدون در نظر گرفتن مبلغ مالیات بر ارزش افزوده پرداخت شده، در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر مالیات پرداخت شده جزئی از ارزش کالا محسوب نخواهد شد.

۲. مبلغ مالیات بر ارزش افزوده در تاریخ فروش و با نرخ همان سال محاسبه می‌شود، حتی اگر خرید کالای مربوطه در دوره مالی قبل انجام شده باشد. به عنوان مثال نرخ محاسبه ارزش افزوده کالایی که در سال ۱۳۹۳ با نرخ ارزش افزوده ۸% خریداری شده و در سال ۱۳۹۴ به فروش می‌رسد برابر با ۹% محاسبه می‌شود.

۳. جهت داشتن جزئیات بیشتر در گزارشات می‌توان در زیر سرفصل معین “مالیات بر ارزش افزوده خرید” حساب‌های جز “مالیات بر ارزش افزوده خرید” و “عوارض خرید” را ایجاد و در زمان خرید کالا و یا دریافت خدمات، با توجه به میزان مالیات ارزش افزوده و یا عوارض خرید آن‌ها را بدهکار نمود. در خصوص سرفصل معین “مالیات ارزش افزوده فروش” نیز می‌توان از سرفصل‌های جز “مالیات بر ارزش افزوده فروش” و “عوارض فروش” استفاده نمود.