براساس ماده ۳۱۰ قانون تجارت، چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده چک، کل و یا بخشی از وجوهی را که نزد بانک دارد مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید.
انواع چک
1. چک عادی: چکی است که صادرکننده جهت برداشت از موجودی حساب خود نزد بانک خاصی صادر می‌کند. دارنده این چک هیچ تضمینی جهت دریافت وجه چک به جز اعتبار صادرکننده آن ندارد.
2. چک تایید شده: گاهی اوقات دارنده چک قصد دریافت وجه نقد نداشته و می‌خواهد چک را به شخص دیگری ارائه دهد. جهت ایجاد اطمینان برای شخص ثالث، دارنده با ارائه چک به بانک، از بانک درخواست صدور تاییدیه می‌نماید؛ بدین معنی که بانک با مهر کردن چک تایید نماید که معادل وجه چک در حساب صادرکننده وجود داشته و بانک آن را از حساب وی برداشت نموده و هرگاه دارنده به بانک مراجعه نماید، وجه چک به دارنده پرداخت می‌شود.
نکته: با وجود تعریف این نوع چک در قانون صدور چک، این نوع چک در ایران متداول نیست.
3. چک تضمین شده: دارنده چک در این حالت پس از وصول چک، به‌جای دریافت وجه از بانک، درخواست صدور چک توسط خود بانک به میزان چک ارائه شده را می‌نماید. سپس چکی توسط بانک به عهده همان بانک صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود.
به دو نوع می‌توان از این چک درخواست نمود؛ چکی که بابت واریز به حساب شخص دیگری صادر شده و در متن چک نیز به مشخصات شخص و حساب وی و بانک مربوطه اشاره شده است که به این نوع چک اصطلاحا رمزدار گفته می‌شود. نوع دیگر چک تضمین شده است که وجه آن در همان بانک قابل پرداخت می‌باشد.
4. چک مسافرتی (تراول): چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن توسط هریک از شعب آن بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می‌گردد .نوعی از این بانک به‌عنوان ایران چک صادر می‌شود و مبلغ آن در تمام بانک‌ها قابل پرداخت می‌باشد.
شرایط اساسی برای مراحل صدور و وصول چک
با استنباط از قانون مدنی کشور شرایط اساسی مراحل صدور چک به شرح زیر می‌باشد:
- قصد طرفین و رضایت آن‌ها
- اهلیت طرفین
- موضوع معین که مورد معامله باشد.
- مشروعیت جهت معامله
ارکان چک
براساس تعریف فوق، چک دارای 4 رکن به شرح زیر می‌باشد:
1. صادرکننده: شخصی است که چک و حساب بانکی مرتبط با چک، به وی تعلق دارد.
2. بانک: منظور بانکی است که وجوه دارنده چک نزد آن بانک می‌باشد.
3. چک: که در اصل برگه دستور پرداخت وجه می‌باشد که طی روال خاصی با رعایت قانون تجارت و سایر قوانین صادر و به دارنده حساب بانکی ارائه می‌شود.
4. دارنده چک: منظور شخصی است که چک در اختیار او می‌باشد.
تکالیف طرفین
تکالیف بانک (محال علیه) عبارت است از:
– تهیه دسته چک و تفهیم مفاد شرایط عمومی افتتاح حساب
– اخذ ضامن افتتاح حساب برای اطمینان از ذی‌صلاح بودن متقاضی چک
– اخذ وجه از صاحب حساب و نگهداری آن در حساب
– دقت در مطابقت امضاء تاریخ، مبلغ و شرایط شکلی چک و عدم جعلی بودن آن‌ها و اخذ مشخصات دارنده چک در ظهر چک
– کارسازی چک به محض ارائه، در تاریخ مندرج در چک وفق قانون اسلامی سال ۸۲ صدور چک
– صدور گواهی عدم پرداخت وجه طبق قانون صدور چک
– عدم افتتاح حساب برای کسانی که سابقه صدور چک بلامحل دارند و استعلام از بانک مرکزی
وظیفه صادر کننده چک
– صادرکننده، بایستی در تاریخی که در چک ذکر می‌کند به همان اندازه در بانک وجه نقد داشته باشد وگرنه هم از نظر جزایی و هم از نظر مدنی مسئولیت خواهد داشت.
– صادرکننده در زمان مندرج در چک نباید، تمام یا قسمتی از وجه را از بانک خارج کند، به شکلی که در سررسید در حساب وی وجه نباشد یا دستور پرداخت نشدن چک را نباید را صادر کند.
– صادرکننده، نباید چک را به شکل غیرصحیح تنظیم کند، زیرا درصورت عدم‌مطابقت امضاء، قلم‌خوردگی و مسائلی از این قبیل، بانک از پرداخت پول خودداری می‌کند.
– چنانچه صادرکننده بعد از صدور متوجه شود که چک از طریق کلاهبرداری یا سرقت از دست او رفته یا آن را گم کرده، می‌تواند دستور عدم‌پرداخت وجه را به بانک بدهد و باید به‌صورت کتبی علت دستور عدم‌پرداخت را بیان کند.
وظیفه دارنده چک
– مراجعه به بانک (محال علیه) جهت وصول چک
– پشت‌نویسی چک با مشخصات کامل یا شماره حساب
– امضاء ذیل پشت‌نویسی
– دریافت وجه یا گواهی عدم پرداخت، طرح شکایت در مواعد قانونی و تعقیب یا اعلام رضایت یا گذشت جزایی
برگشت چک
دارنده چک در هریک از حالت‌های زیر می‌تواند چک را برگشت بزند، به‌عبارت دیگر به‌صورت قانونی عدم امکان وصول وجه چک را اعلام نماید:
1. نبودن وجه نقد یا کافی نبودن آن
2. صدور دستور عدم پرداخت وجه چک به بانک از طرف صاحب حساب
3. تنظیم چک به‌صورت نادرست از قبیل عدم مطابقت امضا، اختلاف در مندرجات چک، قلم‌خوردگی و …
4. صدور چک از حساب مسدود
درصورت بروز هریک از موارد فوق، دارنده چک طبق ضوابط خاصی می‌تواند نسبت به وصول وجه چک از روش قانونی اقدام نماید.
